၁။ စာဖတ္ျခင္းသည္ ႏွစ္သက္မႈကို ေပး၏၊ ဂုဏ္သေရ တင္႔ေစ၏၊ စြမ္းရည္လည္း ထက္ျမက္ေစ၏။

ႏွစ္သက္မႈကို စာ၌တစ္ကိုတည္း ၿငိမ္းေအး ေမြ႕ေလွ်ာ္ျခင္းျဖင္႔ ရႏိုင္၏။ စကားလိမၼာ ေျပာဆိုရာ၌ စာသည္ ဂုဏ္သေရတင္႔ေသာ အဆင္တန္ဆာ ျဖစ္လာ၏။ စာကေပးေသာ စြမ္းရည္ကား လုပ္ငန္း ေဆာင္တာတို႕ ဆံုးျဖတ္သည္႔အခါ အေရးပါလာ၏။ အေၾကာင္းမူ တစ္ခုျခင္းေသာ အေၾကာင္းအရပ္တို႔ကို ေဆာင္ရြက္ရာ၌ ဆိုင္ရာဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္သူတို႔ သိနားလည္တတ္၊ ခန္႔ခြဲတတ္ၾကသည္ မွန္ေသာ္လည္း အေထြေထြ ႏွီးေႏွာတိုင္ပင္မႈ၊ အေရးႀကီး ကိစၥႀကီးငယ္တိုု႔အတြက္ စီမံႀကံဆမႈ ျပဳရမည္႕အခါတို႕တြင္ စာေပႏွံ႔စပ္သူတို႔ ထံမွသာ အေကာင္းဆံုး အႀကံဥာဏ္မ်ား ထြက္လာ တတ္ေသာေၾကာင္႔တည္း။

Studies serve for delight, for ornament, and for ability. Their chief use for delight is in their private ness and retiring; for armament, is in discourse; and for ability, is in the judgment and disposition of business; for experiment can excuse, and perhaps judge of particulars, one by one; but the general counsels, and the plots and marshalling of affairs, come best from those that are learned.

၂။ သို႔ေသာ္ စာဖတ္ျခင္း၌ အခ်ိန္မ်ားစြာ သံုးစြဲျခင္းသည္ ပ်င္းရိမႈသာျဖစ္သည္။ စာကို အဆင္ တန္ဆာအျဖစ္ သံုးစြဲလြန္းျခင္း သည္လည္း ၀င္႔၀ါမႈတစ္ခုျဖစ္၍ အရာရာကို စာပါ အဆိုအမိန္႔တို႔ႏွင္႔ တိုင္းတာ ဆံုးျဖတ္ျခင္းမွာ စာသမားတို႔၏ ရယ္ရႊင္ဖြယ္ အခ်က္တစ္ရပ္ဟု ဆိုရေပမည္။

စာအုပ္စာေပသည္ လူ၏ မူလ အသိဥာဏ္ကို ျပည္႕၀ေအာင္ ျဖည္႕တင္းေပးသည္။ သို႔ေသာ္ စာပါ အဆိုအမိန္႕ဟူသည္ အေတြ႔အႀကံဳအားျဖင္႔သာ အႏွစ္သာရ ျပည္႕၀လာရသည္။ အေၾကာင္းမူ လူ၌ ပင္ကုိသဘာ၀ စြမ္းရည္မ်ားသည္ အေလ႔က်ေပါက္ပင္မ်ားႏွင္႔ တူေပရာ ၎ကို စာေတြ႕အသိျဖင္႔ တိညွိေပးရန္ လိုအပ္တတ္သည္။ အလားတူ စာအုပ္ စာေပမ်ား သည္လည္း လမ္းညြန္ခ်က္ေတြ အလြန္အကၽြံ ေပးလွသည္ျဖစ္ရာ အေတြ႔အႀကံဳျဖင္႔ ညွိႏႈိင္း ထိန္းကြပ္မႈ ျပဳရန္လိုအပ္ျပန္၏။

လူတတ္လူနပ္တို႔က ပညာရွာမႈ ေလ႔လာဆည္းပူးမႈ ဟူသည္ကို မေထမဲ႔ျမင္ျပဳၾက၏ အသိအျမင္ ရိုးသူတို႔ကမူ စာေပပညာကို ေလ႔လာအံ႔ခ်ီးၾက၏ ပညာရွိသူတို႔ကသာ ယင္းအား အသံုးခ်တတ္ေပသည္။ အေၾကာင္းမူ စာအုပ္စာေပတို႔ အေနနွင္႔ ယင္းတို႔အား မည္သို႔ အသံုးခ်နိုင္ေၾကာင္း သင္ျပျခင္း မရွိေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္၏။ ထိုအသိဥာဏ္ကား ယင္းတို႔၏ အျပင္ဘက္ ယင္းတို႔အထက္မွာရွိၿပီး ရႈမွတ္ဆင္ျခင္မႈျဖင္႔သာ ရရွိနိုင္သည္႔ အရာျဖစ္ေပသည္။

To spend too much time in studies, is sloth; to use them too much for ornament, is affectation; to make judgment wholly by their rules, is the humor of a scholar; they perfect nature, and are perfected by experience for natural abilities are like natural plants, that need pruning by study; and studies themselves do give forth directions too much at large, except they be bounded in by experience. Crafty men contemn studies, simple men admire them, and wise men use them, for they teach not their own use; but that is a wisdom without them, and above them, won by observation.

၃။ စာဖတ္သည္ ဆိုရာ၌ ျငင္းခံုေ၀ဖန္ရန္၊ တစ္ဖက္လူ မွားေၾကာင္း သက္ေသသကၠာယ ျပရန္ သက္သက္ အတြက္ မဖတ္ႏွင္႔။ ေျပာသမွ်ယံုၾကည္ရန္၊ သူဆိုတိုင္း လက္ခံရန္ဖတ္ျခင္းမ်ိဳးလည္း မျဖစ္ေစႏွင္႔။ အလားတူ ေျပာစရာဆိုစရာ ရရံုအတြက္မွ်လည္း မဖတ္ႏွင္႔။ အက်ိဳးအေၾကာင္း စဥ္းစားဆင္ျခင္ရန္ ညွိႏိႈင္းခ်င္႔ခ်ိန္ရန္ အတြက္သာ ဖတ္ျခင္းျဖစ္ပါေစ။

အခ်ိဳ႕စာအုပ္မ်ားသည္ ျမည္းစမ္းရန္ အတြက္သာျဖစ္သည္။ အခ်ိဳ႔သည္ ၿမိဳခ်ရန္ျဖစ္ၿပီး၊ အနည္းငယ္ မွ်သည္သာ ညက္ညက္၀ါးကာ အစာေၾကေအာင္ ေခ်ရန္ျဖစ္သည္။ ဆိုလိုသည္ကား အခ်ိဳ႕စာအုပ္မ်ားသည္ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း မွ်သာဖတ္ရန္ျဖစ္သည္။ အခ်ိဳ႕ကိုမူ ဖတ္ေတာ႔ဖတ္မည္၊ သို႔ေသာ္ အေသးစိတ္ လိုက္ရန္မဟုတ္၊ အခ်ိဳ႕စာအုပ္ အနည္းငယ္မွ်ကိုသာ အလံုးစံု ကုန္စင္ေအာင္ အာရံုစူးစိုက္မႈ အျပည္႕ျဖင္႔ ႀကိဳးစား အားထုတ္ ဖတ္ရႈရမည္ျဖစ္သည္။

တစ္ဖန္ အခ်ိဳ႕စာအုပ္မ်ားကို တစ္ဆင္႔ခံအားျဖင္႔ဖတ္နိုင္၏။ သူတစ္ပါး ေကာက္ႏုတ္ခ်က္ ထုတ္ထားသည္မ်ားကို ဖတ္ျခင္းမ်ိဳးျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ ဤသည္က အေရးမႀကီးလွေသာ အေၾကာင္းအရပ္မ်ိဳး၊ အထူးဂရုျပဳဖြယ္ မလိုသည္႔ စာအုပ္ စာတမ္းမ်ိဳး အတြက္သာသင္႔၏။ အေၾကာင္းမူ အႏွစ္ခ်ဳပ္ ထုတ္ထားေသာ စာအုပ္ဟူသည္ ေပါင္းခံေရမ်ားကဲ႔သို႔ ေပါ႔ရႊတ္ရႊတ္ ျဖစ္ေနတတ္ေသာေၾကာင္႔တည္း။

စာဖတ္ျခင္းသည္ လူအားျပည္႕၀ေစ၏၊ ေဆြးေႏြး ေျပာဆိုျခင္းသည္ အသင္႔ျပင္ဆင္ၿပီးျဖစ္ေစ၏၊ ေရးမွတ္ျခင္းက တိက်ေစေပသည္။ ထို႔ေၾကာင္႔ အၾကင္သူသည္ ေရးကူးမွတ္သားမႈ နည္းသူျဖစ္အံ႔ ထိုသူ၌ အလြန္ႀကီးေသာ မွတ္ဥာဏ္လိုအပ္မည္။ ေဆြးေႏြးေျဖဆိုမႈနည္းသူကား ဇ၀နဥာဏ္ရႊင္ေနမွ ေတာ္ေပမည္။ ထိုနည္းတူ စာဖတ္နည္းသူသည္လည္း တကယ္မသိပဲ သိခ်င္ေယာင္ထင္ရရန္အတြက္ အလြန္ပါးစသူ လွ်င္သူတစ္ဦးျဖစ္ရန္ လိုအပ္သည္။

Read not to contradict and confute, nor to believe and take for granted, nor to find talk and discourse, but to weigh and consider. Some books are to be tasted, others to be swallowed, and some few to be chewed and digested; that is, some books are to be read only in parts; other to be read, but not curiously; and some few to be read wholly, and with diligence and attention. Some books also may be read by deputy, and extracts made of them by others; but that would be only in the less important arguments, and the meaner sort of books; else distilled books are, like common distilled waters, flashy things. Reading market a full man, conference a ready man, and writing an exact man; and, therefore, if a man write little, he had need have a great memory; if he confer little, he had need have a present wit; and if he read little, he had need have much cunning, to seem to know that he doth not.

၄။ စာအမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔အနက္ သမိုင္းက်မ္းတို႔သည္ ဖတ္သူအား အျမင္က်ယ္ေစသည္။ ကဗ်ာစာဆိုတို႔ကမူ ကြန္႔ျမဴးေသာ ဥာဏ္ျဖင္႔ ထူးကဲရႈျမင္တတ္ေစသည္။ သခၤ်ာကား လ်င္ျမန္ေသာဥာဏ္ကို ေပးသည္။ သဘာ၀သိပၸံသည္ ဗဟုသုတကို နက္႐ႈိင္းၾကြယ္၀ေစၿပီး ဒႆနက တည္ၾကည္ ေလးနက္ေစသည္။ ယုတိၱေဗဒႏွင္႔ ၀စနာလကၤာရ(အာ၀ဇၨန္း) ပညာမ်ားကမူ သူတပါးႏွင္႔ ရင္ဆိုင္ယွဥ္ၿပိဳင္ ေျပာဆိုနိုင္ေပသည္။

ဖတ္ေသာစာတို႔သည္ ဖတ္သူ၏ စရိုက္ လကၡဏာမ်ား အျဖစ္သုိ႔ ကူးေျပာင္းၾကၿမဲျဖစ္၏။

ဤမွ်မကေသး အသိပညာကိစၥႏွင္႔ ပတ္သက္လွ်င္ သင္႔တင္႔ေလွ်ာက္ပတ္ေသာ ေလ႔လာ ဆည္းပူးမႈမ်ားအားျဖင္႔ ရွင္းလင္းဖယ္ရွား၍ မရေသာ အေႏွင္႔အယွက္ အဟန္႔အတားဟူသည္လည္း မရွိေပ။ ခႏၶာကိုယ္၌ျဖစ္ေသာ ေရာဂါတို႔ကို သင္႔တင္႔ေလွ်ာက္ပတ္ေသာ ေလ႔က်င္႔ခန္းမ်ားအားျဖင္႔ ကုစားနိုင္သကဲ႔သို႔တည္း။ ပမာဆိုေသာ္ တစ္သားလံုးလွိမ္႔ ကစားနည္းသည္ ေက်ာက္ကပ္ႏွင္႔ ေက်ာက္တည္ျခင္းတို႔အတြက္ ေကာင္း၏။ ေလးပစ္ျခင္းသည္ အဆုတ္ႏွင္႔ ရင္ဘက္တို႔အတြက္ ေကာင္း၏။ လမ္းျဖည္းျဖည္း ေလွ်ာက္ျခင္းသည္ အစာအိမ္အတြက္ ေကာင္း၏ စသျဖင္႔။

ထိုနည္းတူစြာ၊ အကယ္၍ တစ္စံုတစ္ေယာက္သည္ အေၾကာင္းအရာ တစ္ခုတြင္ စူးစိုက္မရ အာရံုပ်ံ႕လြင္႔တက္သည္ ျဖစ္ျငားအံ႔၊ သူ႕အား သခၤ်ာကို ေလ႔လာေစျခင္းျဖင္႔ ကုစားနိုင္ပါ၏ အေၾကာင္းမူ စိတ္အနည္းငယ္ ပ်ံ႕လြင္႔သြားသည္ႏွင္႔တစ္ၿပိဳင္နက္ အစမွ ျပန္ေကာက္ရမည္ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔တည္း။ အကယ္၍ သူသည္ ဤအရာႏွင္႔ ထိုအရာ မခြဲျခားတတ္ ၊ ကြဲျပားပံုကို မျမင္တတ္သည္ ျဖစ္ျငားအံ႔။ သူ႔အား အလည္ေခတ္ ဥေရာပဒႆန ဆရာတို႔၏ က်မ္းမ်ားကို ေလ႔လာဖတ္ရႈေစရာ၏။ အဆိုပါဆရာမ်ားသည္ "စမုန္နက္ေစ႔ကို ထက္ျခမ္းခြဲသူမ်ား" ဟူ၍ပင္ အေခၚခံရေလာက္သည္႔ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာသမားမ်ားျဖစ္သည္။ အလားတူပင္ အကယ္၍ ၎သူသည္ အေၾကာင္းကိစၥေတြ ေခါင္းထဲမွာ မနိုင္မနင္း ေျပာခ်င္သည္႕အရာကတစ္ခု ဥဒါဟရုဏ္ ေဆာင္သည္ကတစ္ျခား ဆိုသည္မ်ိဳး ျဖစ္ေစေသာ္ သူ႕အား ေရွ႕ေနေက်ာ္တို႔၏ ေလွ်ာက္လဲခ်က္မ်ားကို ေလ႔လာေစရာ၏။

ဤသို႔လွ်င္ ဦးေနာက္အသိဥာဏ္ဆိုင္ရာ ခ်ိဳ႕တဲ႔ အားနည္းခ်က္ မွန္သမွ်အတြက္ သီးသန္႔ကုထံုးကိုယ္စီ ရရွိနိုင္ေပသည္။

Histories make men wise; poets, witty; the mathematics, subtitle; natural philosophy, deep; moral, grave, logic and rhetoric, able to contented; About studia in mores; nay, there is no stand or impediment in the wit, but may be wrought out by fit studies, like as diseases of the body may have appropriate exercises bowling is good for the stone and reins, shooting for the lunge and breast, gentle walking for the stomach, riding for the head and the like; so, if a man's wit be wandering, let him study the mathematics, for in demonstrations, if his wit be called away never so little, he must begin again; if his wills be not apt to dustingwish or find difference, let him study the schoolmen; for they are 'cymini sectors'; if he be not apt to beat over matters, and to call upon one thing to pore and illustrate another, let him study the lawyers cases so every defect of the mind may have a special receipt.

• အသိပညာရွိဖို႔ ဦးေနာက္ကို ေကၽြးရမယ္႔အစာဟာ " စာဖတ္ျခင္း " ပါပဲ။

• အေတြးအေခၚ ရင္႔က်က္တည္ၿငိမ္ေအာင္ စာအုပ္ေကာင္းေတြ မ်ားမ်ားဖတ္ရမယ္။

• စာမ်ားမ်ား ဖတ္ရမယ္။ ဖတ္ၿပီးသမွ် ျပန္စဥ္းစားၿပီး ေတြးရမယ္။ စဥ္းစားရသမွ် IDEA ေတြကို လက္ေတြ႔ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ဖို႔ ႀကိဳးစားရမယ္။

• စာအုပ္မ်ားသည္ စိတ္၏ အဟာရျဖစ္သည္။

• စာဖတ္ဖို႔ အခ်ိန္မရွိဘူးလို႔ ညည္းညဴေျပာဆိုတက္သူဟာ တိုးတက္ရွင္သန္ျခင္းတံခါးကို အၿမဲပိတ္ထားခ်င္တဲ႔သူနဲ႔ တူတယ္။